I. WYBRANE PIERWIASTKI, ZWIĄZKI CHEMICZNE I SUBSTANCJE WYSTĘPUJĄCE W WODZIE PITNEJ TOKSYCZNE DLA ORGANIZMU CZŁOWIEKA
1. ANTYBIOTYKI I INNE FARMACEUTYKI
Ogromnym problemem stają się farmaceutyki wypijane przez nas z wodą kranową. Niemal 90% każdego leku, który przyjmujemy, jest wydalane z ciała w niezmienionym stanie, zostaje spłukane do kanalizacji i trafia do obiegu wody. Ponieważ nikt nie potrafi z niej ich usunąć, wracają do nas, ilekroć odkręcamy kran. Z badań Agencji Ochrony Środowiska wynika, że ilość farmaceutyków i produktów służących do ochrony osobistej wpuszczanych co roku do środowiska jest w przybliżeniu równa rocznemu zużyciu pestycydów. Badania ujawniły w berlińskich wodociągach znaczne ilości antybiotyków, ibuprofenu, leków obniżających poziom cholesterolu, hormonów oraz środków stosowanych w chemioterapii. Brytyjscy naukowcy zmierzyli, że tylko małą rzeczką płynącą przez Londyn co roku spływa tona aspiryny oraz tona pochodnych morfiny. AlarmująceinformacjezWielkiej Brytanii dotyczyły również od krycia w wodzie pitnej leku przeciwdepresyjnegoo nazwieProzac. Nikt nie wie, jakie mogą być skutki spożywania z wodą śladowych ilości środków przeciwdepresyjnych przez całe populacje, łącznie z kobietami w ciąży i dziećmi. Obecność antybiotyków w wodzie pitnej budzi szczególny niepokój. Ich występowanie w środowisku może prowadzić do wytworzenia odpornych na nie szczepów bakterii. Niektóre z wykrytych w niej antybiotyków należały do klasy 1 (antybiotyki stosowane wtedy, gdy inne już nie działają). Z badań Agencji Ochrony Środowiska wynika, że ilość farmaceutyków i produktów służących do ochrony osobistej wpuszczanych co roku do środowiska jest w przybliżeniu równa rocznemu zużyciu pestycydów2. ARSENZawarty w wodzie pochodzi głównie z zanieczyszczeń przemysłowych; występuje w opadach, co jest związane z wymywaniem go z atmosfery, a także może być wypłukiwany z pokładów geologicznych. Zanieczyszczenia arsenem pochodzą głównie z procesów spalania węgla i wytapiania zawierających go rud. W niektórych rejonach Polski występuje on w stosunkowo dużych ilościach w glebie, skąd dostaje się do wód powierzchniowych i gruntowych. W tych okolicach jego zawartość w wodzie jest podwyższona. Jeśli uwzględnimy to, że arsen występuje również w produktach spożywczych, może dojść do zagrożenia zdrowia. Wiadomo, że arsen i jego związki wykazują bardzo silne działanie toksyczne oraz zdolność do kumulowania się w organizmie (w kościach, włosach i wątrobie). Z tego powodu niepożądany jest w wodach powierzchniowych przeznaczonych do picia. Jego toksyczność zależy od drogi wniknięcia do organizmu, zawartości w wodzie pitnej lub pożywieniu innych pierwiastków, które mogą potęgować lub osłabiać jego działanie, a także od wieku i płci. Arsen działa szkodliwie na niektóre enzymy, co prowadzi do zaburzenia funkcjonowania komórki. Ostre zatrucia arsenem uszkadzają centralny układ nerwowy, układ pokarmowy, oddechowy i skórę. W Polsce umiera na raka 2 razy więcej ludzi niż średnio na świecie.Chroniczne zatrucie objawia się ogólnym osłabieniem mięśniowym, utratą apetytu, nudnościami, zapaleniem błon śluzowych oczu, nosa i gardła, zmianami chorobowymi skóry, prowadzącymi do zapalenia, zaburzenia pigmentacji i jej rakowacenia. Mogą powstawać guzy złośliwe różnych narządów. Długotrwałe narażenie na arsen prowadzi również do trwałych uszkodzeń centralnego układu nerwowego, zaburzeń nerwowych i zapalenia nerek. Obliczenia oparte na danych epidemiologicznych wskazują, że przekroczenie zawartości arsenu w wodzie do picia o 50% stężenia dopuszczalnego może wywołać raka wątroby, płuc, nerek i pęcherza moczowego u 13 osób na 1000. Picie przez dłuższy okres wody zawierającej cztery razy więcej arsenu niż dopuszcza norma powoduje ryzyko zachorowania na raka skóry u 5 na 100 osób. 3. AZBEST
Używany jest jako materiał uszczelniający instalacje wodociągowe i kanalizacyjne. Stosowany jest w postaci tkanin i sznurów nasyconych smarami i grafitem oraz wykorzystywany jest też jako azbesto-cement. Włókna i pyły azbestowe ulegają wypłukaniu i wraz z wodą pitną trafiają do organizmu człowieka. Włókna azbestowe są najbardziej niebezpieczne i szkodliwe dla układu oddechowe-j go, jeżeli dostają się do niego drogą wziewną w postaci pyłu. W latach 60 ubiegłego stulecia położono w Polsce tysiące kilometrów rur cemen-towo-azbestowych do transportu wody pitnej. Rury te, o których wiemy jak groźne są dla zdrowia ludzi, do tej pory funkcjonują w wielu miejscach kraju. Wprowadzenie azbestu wraz z wodą pitną nie pozostaje obojętne dla organizmu człowieka. Azbest należy do bardzo silnych czynników rakotwórczych. 4. AZOTANY I AZOTYNYWysoka zawartość azotanów i azotynów w wodzie ma wyjątkowo ujemny wpływ na zdrowie człowieka. Występują one w wodach jako końcowe produkty rozkładu organicznych substancji zawierających azot oraz w wyniku rozpuszczania zawartych w podłożu geologicznym związków mineralnych. Znajdują się także w opadach atmosferycznych. Do wód powierzchniowych azotany mogą dostawać się ze ściekami komunalnymi, przemysłowymi, a także wskutek spływu z terenów rolniczych, które nawożono sztucznymi nawozami azotowymi. "Żadna z tradycyjnych metod oczyszczania wody nie potrafi usunąć z niej groźnych dla zdrowia azotanów, pestycydów, metali ciężkich i wszystkich innych, niebezpiecznych związków chemicznych. Jedyną metodą na pozbycie się ich w wodzie jest odwrócona osmoza". "Murator", listopad 2002 r.
W przewodzie pokarmowym człowieka, zwłaszcza niemowląt, pod wpływem drobnoustrojów następuje zamiana azotanów w azotyny (redukcja). Nadmiar azotanów w wodzie do picia (powyżej 12 mg N/l) może być przyczyną methemoglobinemii (sinicy) u niemowląt, a czasami u dorosłych. Azotyny wywołują zaburzenia w procesie przenoszenia w organizmie tlenu przez hemoglobinę. Powstająca w wyniku obecności azotynów we krwi me-themoglobina blokuje przekazywanie tlenu. Zamiana około 15% hemoglobiny w methemoglobinę powoduje sinicę, a powyżej 60% prowadzi do zgonu. Często, mimo braku wyraźnych objawów sinicy, podwyższona zawartość azotanów w wodzie jest przyczyną chronicznego niedotlenienia organizmu, co powoduje nieprawidłowy jego rozwój. Niedotlenienie jest szczególnie groźne dla rozwijającego się płodu i dla niemowląt. Może objawiać się w postaci wad rozwojowych, zwłaszcza ośrodkowego układu nerwowego, oraz opóźnienia rozwoju psychiki czy niedorozwoju umysłowego.Potwierdzonetozostało przez badania w Australii, gdzie w niektórych rejonach z powodów naturalnych (złoża geologiczne) poziom azotanów w wodach jest szczególnie wysoki. Podwyższona zawartość azotanów w wodzie pitnej może być przyczyną nadciśnienia tętniczego i zawału serca. Stwierdzono także rakotwórczy charakter azotanów. W przewodzie pokarmowym w wyniku reakcji azotanów z aminami zawartymi w pożywieniu powstają N-nitrozoami-ny, związki o bardzo silnej aktywności kancerogennej. Nowotwory wywołane przez tę grupę związków umiejscawiają się głównie w żołądku. 5. BARTrafia do wód powierzchniowych wraz ze ściekami przemysłowymi lub może być wypłukiwany z podłoża geologicznego. Wszystkie związki chemiczne baru, z wyjątkiem siarczanu, są dla człowieka silnie trujące. Bar działa toksycznie na centralny układ nerwowy, na mięśnie gładkie i mięsień sercowy. Przy długotrwałym narażeniu na działanie baru następuje osłabienie, zadyszka (trudności w oddychaniu), ślinotok, przyspieszenie akcji serca, zaburzenia w oddawaniu moczu (zaburzenia w pracy nerek) oraz wypadanie włosów z głowy i brwi. 6. BENZENDo wód powierzchniowych przedostaje się wraz ze ściekami z przemysłu chemicznego, farmaceutycznego i koksowniczego. W wodzie do picia pojawia się w wyniku niedostatecznie uzdatnionej wody powierzchniowej, stanowiącej surowiec do produkcji wody pitnej. Zakłady wodociągowe mają za zadanie dezynfekować wodę, aby nie narażać nas na choroby i epidemie powodowane bakteriami oraz wirusami. Nigdy nie przewidywano, że będą one miały usuwać z niej rozpuszczone związki chemiczne. Związki te, nierzadko toksyczne i rakotwórcze,w 100% przechodzą przez wszystkie etapy oczyszczania wody w tych zakładach.Benzen należy do związków o stwierdzonym działaniu rakotwórczym. Działa także szkodliwie na centralny układ nerwowy. Przy długotrwałym narażeniu na niskie stężenie obserwuje się ujemne działanie na krew, naczynia krwionośne, organy krwiotwórcze i serce. Przy zatruciach chronicznych występują bóle głowy, podniecenie, senność lub bezsenność oraz anemia aplastyczna. 7. BERYLNależy do pierwiastków o stwierdzonych silnych właściwościach toksycznych i kancerogennych. Występuje w śladowych ilościach w środowisku naturalnym. Źródłem jego zwiększonej ilości jest energetyka węglowa i przemysł - w Polsce w rejonie Górnego Śląska. Do wód powierzchniowych trafia z opadami pyłów przemysłowych, opadami atmosferycznymi, które wypłukują wszelkie zanieczyszczenia z powietrza oraz ze ściekami przemysłowymi. Beryl powoduje zahamowanie czynności niektórych enzymów, działa drażniąco na skórę i błonę śluzową. Przy długotrwałym narażeniu na działanie tego pierwiastka obserwuje się spadek masy ciała i wyraźną duszność. Powoduje powstawanie różnych nowotworów złośliwych. 
8. BORŹródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych tym pierwiastkiem są ścieki przemysłowe. Związki boru używane są jako środki dezynfekcyjne, odkażające, wybielające, znajdują też zastosowanie w konserwacji drewna. Bor działa toksycznie na wszystkie rodzaje komórek w organizmie, przy czym najbardziej uszkadza nerki. Przewlekłe działanie boru na organizm objawia się brakiem łaknienia, utratą masy ciała, wymiotami, biegunką, wysypką skórną, łysieniem, drgawkami i niedokrwistością (anemia). 9. CHLOR
Jest trującym gazem, który był stosowany w czasie I Wojny Światowej jako gaz bojowy. Obecnie jest stosowany w technologii uzdatniania wody do jej dezynfekcji. Od czasu wprowadzenia go (początek XX w.) znacznie zmniejszyła się zachorowalność na choroby zakaźne. Ma bardzo silne działanie bakteriobójcze, a przenikając do wnętrza komórki bakteryjnej, niszczy jej podstawowe enzymy. W latach 70. XX w. stwierdzono, niestety, że podczas procesu chlorowania powstają połączenia organiczne chloru o bardzo dużej toksyczności dla organizmu człowieka (-> haloformy). Ponadto sam chlor rozpuszczony w wodzie powoduje różne schorzenia i uszkodzenia organizmu. Chlorowanie wody jest konieczne, aby zapobiec epidemiom chorób wywoływanych przez bakterie. Ten sam chlor tworzy jednak w wodzie pitnej wiele nowych związków toksycznych, w tym rakotwórczych, dlatego obecnie mamy do czynienia z inną epidemią - epidemią raka.Przyjmowany doustnie (z wodą pitną) wywołuje głównie raka pęcherza moczowego i jelita prostego (prostnicy), gdzie zalega z wydalinami. Przy kontakcie ze skórą wywołuje jej podrażnienie, suchość, pękanie i obniżenie odporności na dodatkowe zakażenia grzybicami i drożdżakami. Pochodne organiczne chloru (->haloformy), zwłaszcza chloroform, mogą być przyczyną marskości wątroby, raka wątroby i nerek, a niekiedy guzów tarczycy. Chlorowane pochodne fenolu mogą wywołać białaczki i guzy chłoniako-we. Chlor i jego pochodne zakłócają wchłanialność jodu, obniżając ją, a także zwiększają szybkość utleniania nienasyconych kwasów tłuszczowych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Mimo wielu negatywnych skutków chlorowanie jest w dalszym ciągu najbardziej rozpowszechnioną metodą dezynfekowania wody. Szacuje się, że około połowa ludności w Polsce korzysta z wody chlorowanej. Badania przeprowadzone ostatnio w USA dowiodły, że ludzie, którzy przez wiele lat piją chlorowaną wodę, są bardziej narażeni na raka pęcherza moczowego oraz jelita grubego. Najbardziej niebezpiecznym efektem chlorowania wody pitnej są związki rakotwórcze powstające w wyniku reakcji chloru z innymi związkami chemicznymi.10. CHLORANY I NADCHLORANYChlorany sodu, potasu i wapnia należą do pestycydów - grupy herbicydów tzw. totalnych, które niszczą wszelką roślinność. Do wód powierzchniowych przedostają się wraz ze spływami z terenów, na których zastosowano te związki, np. z nasypów kolejowych, dróg, autostrad, boisk sportowych oraz ze ściekami przemysłowymi. Występują w wodzie pitnej poddawanej chlorowaniu. Chlorany wywołują methemoglobinemię. W zależności od ilości methemoglobiny we krwi dochodzi do słabszego lub silniejszego niedotlenienia tkanek, czego następstwem są zaburzenia czynności różnych narządów. 
11. CHLOROFORMDo wód powierzchniowych przedostaje się wraz ze ściekami przemysłu chemicznego. Jego obecność w wodzie pitnej jest następstwem niedostatecznego oczyszczenia wody powierzchniowej ujmowanej do celów pitnych. Najczęściej jednak tworzy się w trakcie uzdatniania wody w reakcji zachodzącej między chlorem a substancjami organicznymi pochodzenia humusowego. Chloroform należy do grupy związków - haloformów (-> haloformy). Zalicza się do substancji silnie toksycznych. Wykazuje silne działanie narkotyczne na centralny układ nerwowy. Powoduje zaburzenia wzroku, stany oszołomienia i odurzenia, zawroty głowy, nerwobóle, podniecenie, ogólną utratę sił i bóle żołądka. Działa szkodliwie na przemianę materii i narządy wewnętrzne, powodując uszkodzenie i zwyrodnienie wątroby oraz nerek. W wyniku uszkodzenia funkcji nerek występuje cukro-mocz. Powoduje zakłócenia akcji serca. Chloroform zaliczany jest do związków o stwierdzonym działaniu rakotwórczym. Działając na skórę, wywołuje zapalenie i egzemy. 12. CHLORONAFTALENYIch źródłem w wodach powierzchniowych są ścieki przemysłowe. W wodach pitnych pojawiają się w wyniku niedokładnie oczyszczonych wód powierzchniowych lub jako efekt chlorowania naftalenu podczas procesu dezynfekowania wody chlorem. Chloronaftaleny należą do grupy silnych trucizn; szczególnie niebezpieczne są dla dzieci, powodując hemolizę krwi oraz zaczopowanie kanalików nerkowych. Mogą być także przyczyną uszkodzenia wątroby i jej bóli, żółtaczki oraz zmian skórnych w postaci wysypki. Polska należy w Europie do krajów o najwyższej umieralności swoich obywateli - życie Polaków jest średnio 8 lat krótsze niż życie ludzi w Europie Zachodniej. Na krótsze życie Polaków największy wpływ ma epidemia chorób nowotworowych.13. CHLOROWANE FENOLE
Chlorowane fenole należą do pestycydów - grupy fungicydów (środków grzybobójczych). Do wód powierzchniowych trafiają wraz ze spływami z terenów rolniczych, na których były stosowane, i ściekami, przede wszystkim z przemysłu chemicznego. W wodzie pitnej powstają podczas chlorowania wód powierzchniowych zawierających fenole. Woda pitna, w której występują chlorofenole, ma bardzo intensywny, odrażający zapach i smak charakterystyczny dla tych związków. Chlorofenole stanowią grupę silnych trucizn działających na układ nerwowy, krążeniowy i oddechowy. Mogą wywoływać białaczki i guzy chłoniakowe oraz zmiany alergiczne skóry i błon śluzowych. 14. CYJANKIŹródłem cyjanków w wodach są najczęściej ścieki przemysłowe, przede wszystkim z galwanizerni. W wodzie do picia cyjanki występują rzadko i to w stężeniach poniżej dopuszczalnych. Bardzo groźne natomiast mogą być one w przypadku zanieczyszczeń wynikających z awarii. Cyjanki są bardzo silną trucizną i dawka 50-60 mg jest dla człowieka śmiertelna. Dzienne spożycie 2,9-4,7 mg cyjanków jest uważane za nieszkodliwe, gdyż procesy detoksy-kacyjne w organizmie rozkładają te ilości w stosunkowo nietoksyczne związki (tiocyjaniany). Uwzględniając współczynnik bezpieczeństwa, ustalono dopuszczalne stężenie cyjanków w wodzie do picia w ilości 0,02 mg/l. Działanie toksyczne cyjanowodoru polega na porażeniu oddychania tkankowego. Zatrucie ostre przy wysokich stężeniach szybko prowadzi do utraty świadomości, następuje porażenie układu oddechowego, ustanie akcji serca i śmierć. Niższe dawki powodują różne objawy ze strony układu oddechowego, nerwowego, pokarmowego, zaburzenia akcji serca - prowadząc także do zgonu, ale po dłuższym czasie. Bardzo niskie, niemal śladowe stężenia cyjanków wywołują zawroty i bóle głowy. Zatrucia chroniczne występują rzadko, mogą jednak powodować bóle głowy, mdłości, ogólną słabość, zaburzenia akcji serca. Cyjanki działają szkodliwie na skórę, prowadzą do egzem, wysypek, a nawet owrzodzenia. 15. CYNA
Cyna i jej związki dostarczane są do środowiska, a szczególnie do wód powierzchniowych ze ściekami z zakładów przemysłowych, a także ze spływami z terenów rolniczych, gdzie stosowano fungicydy zawierające organiczne połączenia cyny. Szczególnie toksyczne są organiczne związki cyny, stosowane jako katalizatory procesów przemysłowych. Są to substancje o silnych właściwościach neurotoksycznych. Uszkadzają komórki nerwowe, mogą prowadzić do zaburzenia pamięci i koordynacji ruchów, zwiększonej pobudliwości i agresywności, dysfunkcji (zakłócenia) połączeń nerwowo-mięśniowych w tkankach i obrzęku mózgu. 16. CZTEROCHLOREK WĘGLA (tetrachlorek węgla)Do wód powierzchniowych dostaje się przez ścieki z przemysłu chemicznego. Należy do powszechnie stosowanych rozpuszczalników, często używanych w produkcji farb i lakierów. Czterochlorek węgla tworzy się w wodzie pitnej w procesie uzdatniania, jeżeli stosuje się chlorowanie. Należy do haloformów, grupy związków powstających w wodzie w wyniku reakcji chloru z substancjami organicznymi, szczególnie pochodzenia humusowego (-> haloformy). Zaliczany jest do związków o działaniu narkotycznym. Atakuje centralny układ nerwowy, powoduje zaburzenia wzroku, uszkodzenia obwodowego układu nerwowego, nerwobóle, stany oszołomienia i odurzenia. Zaliczany jest do substancji rakotwórczych. Działa na wątrobę, powodując jej zwyrodnienie i powiększenie, uszkadza nerki, a czasami może wywołać methemoglobinemię (sinicę). 17. CZTEROCHLOROETYLEN (tetrachloroetylen)Do wód powierzchniowych trafia ze ściekami. Jest produkowany w dużych ilościach przez przemysł chemiczny i szeroko stosowany jako rozpuszczalnik, przede wszystkim w pralnictwie. Należy do haloformów - grupy związków tworzących się w wodzie pitnej w trakcie uzdatniania, jeżeli stosowano chlorowanie (-> haloformy). Czterochloroetylen należy do chlorowanych węglowodorów alifatycznych, związków o działaniu narkotycznym, silnie toksycznych dla centralnego układu nerwowego. Powoduje także uszkodzenie obwodowego układu nerwowego, nerwobóle, zaburzenia wzroku, stany oszołomienia i odurzenia. Długotrwałe narażenie na działanie tego związku powoduje zwyrodnienie i uszkodzenie wątroby, nerek i mięśnia sercowego. Na skórę działa drażniąco. Zaliczany jest do substancji rakotwórczych. Według Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem aż 90% nowotworów jelita grubego spowodowanych jest związkami zawartymi w chlorowanej wodzie z kranu. "Życie Warszawy", wrzesień 200518. DETERGENTYSą to związki chemiczne, których zastosowanie zarówno w przemyśle, jak i w gospodarstwach domowych jest bardzo rozpowszechnione, ponieważ wchodzą w skład proszków do prania, środków do mycia, czyszczenia, zmywania itd. Należą do grupy związków bardzo trwałych i trudno ulegających biodegradacji. W wodach podziemnych stwierdza się ich obecność nawet po upływie kilku lat od czasu ich tam dostania się. 
Do wód powierzchniowych trafiają ze ściekami komunalnymi i przemysłowymi, szczególnie z przemysłu chemicznego, z fabryk produkujących środki czystości, a także z pralnic-twa, przemysłu spożywczego itp. W wodach pitnych znajdują się w wyniku niedostatecznego oczyszczenia wody powierzchniowej. Często jednak sami dostarczamy własnemu organizmowi detergentów, niedokładnie płucząc szkło i naczynia kuchenne. Związki te dzięki właściwości zmniejszania napięcia powierzchniowego ułatwiają lub nawet umożliwiają wchłanianie innych toksycznych substancji z przewodu pokarmowego do krwi (np. stwierdzono ułatwione przenikanie do organizmu niektórych pestycydów i WWA (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne), w tym rakotwórczego ben-zo(a)pirenu). Detergenty ze względu na swoje właściwości fizykochemiczne gromadzą się w komórkach tłuszczowych lub w błonach komórkowych, gdzie zakłócają przemianę kwasów tłuszczowych i uszkadzają błony, co może prowadzić do obumarcia komórki. Po dostaniu się do organizmu działają alergizująco i niszczą śluzówkę przewodu pokarmowego, co powoduje stany nieżytowe. Do wytwarzania środków higieny osobistej, kosmetyków i środków ochrony czystości wykorzystuje się ponad 10 000 związków chemicznych.Długotrwałe przyjmowanie detergentów wywołuje uszkodzenie wątroby i kory nadnerczy, gdzie oprócz występowania nowotworów stwierdzono zaburzenia w produkowaniu i uwalnianiu hormonów kory nadnerczy, które są głównym regulatorem procesów przemiany materii. Działają bardzo szkodliwie na skórę, powodując jej wysuszenie, pękanie, podrażnienie i różnego rodzaju egzemy. 19. FENOLWystępuje w wodach powierzchniowych jako produkt rozpadu substancji organicznych. Często źródłem fenolu są ścieki przemysłowe, m.in. z koksowni i przemysłu chemicznego. W wodzie pitnej spotyka się go bardzo często jako efekt niedokładnego oczyszczenia wody powierzchniowej. Fenol należy do silnych trucizn. Działa porażająco na układ nerwowy i krążeniowy. Uszkadza drogi oddechowe, powoduje denaturację (ścinanie) białek, działa bardzo silnie na skórę, wywołując nekrozę polegającą na początkowym bieleniu, a po kilku dniach jej łuszczeniu. Może powodować methemoglobinemię (sinicę), tzn. zaburzenia i zahamowania procesu przenoszenia tlenu przez hemoglobinę. W trakcie uzdatniania wody przez chlorowanie jej powstają chlorofenole, związki o toksycznych właściwościach nadające odrażający zapach i zmieniony smak wodzie pitnej. 
20. FLUOR, FLUORKIObecnie na podstawie badań prowadzonych nad działaniem fluoru i fluorków na organizm ludzki zdania o ich niezbędności dla człowieka, a z drugiej strony - szkodliwości czy nawet toksyczności, są bardzo podzielone. Niektórzy autorzy zaliczają fluor do mikroelementów, tzn. pierwiastków śladowych koniecznych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Inni dowodzą jego szkodliwego działania już w minimalnych ilościach. Powszechnie przyjęło się, że fluor obecny w wodzie do picia w stężeniu około 1,0 mg F/l hamuje próchnicę zębów u dzieci i dorosłych, a dopiero w wyższych stężeniach jest toksyczny. Wody pitne z kranu są obecnie największym źródłem chorób nowotworowych.Z piśmiennictwa lat 90.XX w. (w naturalnych warunkach człowiek rozwijał się bez fluoru), można wysnuć wniosek, że dla zdrowia i prawidłowego rozwoju fluor nie jest konieczny i nie można zaliczać go do tzw. mikroelementów. Za dawkę śmiertelną uważa się ilość 1,4-2,3 g fluoru. Objawy zatrucia mogą występować już po kilku miligramach, a więc po ilości, którą możemy wprowadzić do organizmu każdego dnia z wodą wodociągową poddaną fluorowaniu. Należy dodać do tego jeszcze zawartość fluoru i jego związków w powietrzu i żywności. Stwierdzono ścisłą zależność między ilością fluoru we krwi, a jego stężeniem w wodzie pitnej. 
Fluor i jego związki działają już na poziomie komórek, wiążąc magnez w nierozpuszczalną sól, co unieczynnia go i eliminuje z procesów biochemicznych w organizmie. Ponieważ ponad 300 enzymów jest aktywnych dzięki magnezowi, takie zablokowanie go powoduje bardzo poważne konsekwencje. Przede wszystkim zostają zahamowane procesy tworzenia się energii w komórkach, przez co zmniejsza się ilość energii koniecznej do pracy mięśni, a więc sprawności fizycznej, a także do działania układu nerwowego, co może obniżać sprawność psychiczną. Prócz tego ograniczona jest ilość energii niezbędnej do wzrostu organizmu. Już w mikroilościach fluor uszkadza chromosomy, a więc zakłóca kod genetyczny. Wiąże się to z jego potwierdzonym mutagennym i kancerogennym działaniem. W dużych dawkach fluor i jego związki powodują nieżyty żołądka i jelit, ostre zapalenie nerek, oraz różnego stopnia uszkodzenia wątroby i mięśnia sercowego. Chroniczne (długotrwałe) narażenie na wysokie stężenie prowadzi początkowo do cętkowania szkliwa zębów i fluorozy szkieletowej, polegającej na bardzo dużych zmianach kostnych. Może również wystąpić uszkodzenie nerek i rzadziej zmiany w tarczycy. Objawami przewlekłego zatrucia są również: spadek ciężaru ciała, kruchość kości, sztywność stawów, niedokrwistość, osłabienie i ogólny zły stan zdrowia. Część fluoru wydalana jest z moczem, ale większość odkłada się w zębach i kościach, co staje się przyczyną wspomnianej fluorozy szkieletowej. Jako przykład toksycznego działania można podać Skawinę i jej okolice, gdzie nadmiar fluoru w środowisku spowodował nieodwracalne, trwałe inwalidztwo u dużej liczby ludności, a mianowicie: bolesne zesztywnienie kręgosłupa i ograniczenie ruchomości prawie u całej populacji. U ludzi narażonych na wpływ związków fluoru stwierdzono duszności, dolegliwości ze strony układu ruchowego, objawy wskazujące na uszkodzenie lub podrażnienie układu nerwowego, polegające na nadmiernej pobudliwości i drażliwości, przy ciągłym odczuwaniu zmęczenia, bezsenności, depresji, a także upośledzeniu pamięci. W wodach powierzchniowych i głębinowych występuje w różnych stężeniach, co uwarunkowane jest budową geologiczną podłoża. W niektórych wodach głębinowych spotyka się znaczne jego ilości (np. Trójmiasto ma ujęcie wody pitnej o wysokiej zawartości fluorków, co wymagało procesów uzdatniania pozwalających na ich usuwanie). Do wód powierzchniowych fluor i jego związki dostają się także ze ściekami przemysłowymi, np. z zakładów produkujących nawozy fosforowe, z hut aluminium, z fabryk produkujących sprzęt chłodniczy, gdzie najczęściej używanym medium chłodzącym są w dalszym ciągu freony, z przemysłu kosmetycznego i środków ochrony roślin (preparaty grzybobójcze i impregnacyjne do drewna). Z uwagi na ogromną toksyczność i szkody wyrządzane w organizmie człowieka należy starać się wyeliminować fluor lub ograniczyć do minimum jego przyjmowanie, co najłatwiej można uczynić w stosunku do wody pitnej. 
21. FTALANYŚwiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) wpisała ostatnio kolejne schorzenie na listę chorób społecznych jest nim niepłodność. W Polsce dochodzi obecnie do 40 tysięcy poronień rocznie - około 100 poronień dziennie.W Polsce pary starające się bezskutecznie o dziecko stanowią 2 % społeczeństwa a, jak alarmują naukowcy, w ciągu najbliższych 10 lat liczba przypadków niepłodności się podwoi. Odpowiedzialne za to są ftalany, substancje chemiczne stosowane powszechnie do nadawania miękkości wszelkim wyrobom z plastiku. Z najnowszych badań wynika, że ftalany są wszechobecne - znajdują się w wodach powierzchniowych, gruntowych, kranowych i studziennych. Chłopcy, których matki miały wysoki poziom ftalanów we krwi, są 90 razy bardziej narażeni na to, że ich narządy płciowe będą zdeformowane i o wiele mniejsze niż prawidłowe. A jeśli już dojdzie do zapłodnienia, to nie wiadomo, jak będzie przebiegać sama ciąża i czy zakończy się porodem. W Polsce dochodzi obecnie do 40 tysięcy poronień rocznie (około 100 poronień dziennie). 
22. GLIN (aluminium)Głównym źródłem glinu w wodach powierzchniowych są ścieki przemysłowe, osady wodociągowe (powstające w procesie uzdatniania wody pitnej) odprowadzane do rzek lub kanalizacji, skąd również mogą trafić do tych wód. W wodzie do picia glin występuje najczęściej w wyniku jej niewłaściwego uzdatniania w procesie koagulacji przy użyciu związków glinu i to może stanowić główne zagrożenie dla organizmu człowieka. Glin nie należy do pierwiastków niezbędnych do funkcjonowania organizmu człowieka. 
W zakładach wodociągowych z wody usuwa się tylko nieszkodliwą dla zdrowia mętność oraz dezynfekuje się ją (najczęściej chlorem) celem unieszkodliwienia bakterii. Związki chemiczne rozpuszczone w wodzie przechodzą w 100% przez wszystkie kolejne etapy oczyszczania wody w tych zakładach.
Sole glinu przyjmowane z wodą i pożywieniem są absorbowane przez ustrój, ale ulegają częściowo reakcji z fosforanami i wydalane są z kałem. Glin, który dostał się do organizmu człowieka przez przewód pokarmowy, ulega kumulacji w kościach, nie odkłada się natomiast w tkankach. W ostatnich latach stwierdzono, że w mózgu osób chorych na epilepsję oraz demencję, w tym chorobę Alzheimera, znajduje się znaczna ilość glinu w porównaniu z osobami zdrowymi. Prowadzone w Anglii badania statystyczne wykazały prawdopodobną zależność choroby Alzheimera od jakości spożywanej wody zawierającej powyżej 0,01 mgAl/1. Obecnie uważa się, że glin należy do czynników wywołujących zaburzenia w strukturze i czynnościach komórek nerwowych, przede wszystkim mózgu. Przykładem jest właśnie choroba Alzheimera - degeneracyjne schorzenie niszczące komórki centralnego układu nerwowego, związane z występowaniem podwyższonych stężeń glinu w tkance nerwowej i płynach ustrojowych. Jest to proces nieodwracalny, ponieważ komórki nerwowe nie ulegają odtworzeniu i odbudowie. Uczeni angielscy po przeprowadzeniu wielu badań doszli do wniosku, że to aluminium pochodzące z zakładów wodociągowych (jest powszechnie używane w zakładach wodociągowych w postaci siarczanu żelazowo-aluminiowego) może być główną przyczyną choroby Alzheimera.23. HALOFORMYJest to liczna grupa powstających w wodzie pitnej związków zawierających w swojej budowie chlorowiec (chlor, brom, jod).Tworzą się z substancji organicznych, przede wszystkim ze związków humusowych podczas procesu uzdatniania, w którym zastosowano chlorowanie. Są to związki o bardzo dużej toksyczności i szerokim wpływie na organizm człowieka, a większość z nich charakteryzuje się silnym działaniem kancerogennym i mutagennym. Ogromnym zagrożeniem jest to, że reakcja tworzenia w wodzie pitnej haloformów przebiega nie tylko w miejscu uzdatniania (tzn. w wodociągu), ale także w sieci rozprowadzającej wodę, przy czym im dalej płynie woda, tym ich stężenie jest wyższe i tym większa różnorodność. Proces tworzenia trwa do momentu wyczerpania jednego ze składników reakcji: chloru lub substancji organicznej. Praktycznie następuje to dopiero po przegotowaniu wody, co powoduje usunięcie chloru, jednego z czynników reakcji, i pozwala na przerwanie narastania stężenia haloformów. Zapobieganie tworzeniu się i eliminowanie tego typu związków jest sprawą ogromnie trudną, kosztowną i skomplikowaną. Zmiana technologii uzdatniania: zastąpienie chloru przez ozon, dwutlenek chloru lub chloraminę, napowietrzanie wody, stosowanie filtrów węglowych itp. nie dają pełnej gwarancji otrzymania wolnej od haloformów wody. Jeżeli w uzdatnianej wodzie są obecne bromki i jodki, w trakcie chlorowania tworzą się bromo- i jodopochodne, co wyjaśnia obecność w wodzie pitnej m.in. bromoformu. W Polsce po raz pierwszy w 1990 r. Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej wydało rozporządzenie, w którym normowane są najwyższe dopuszczalne stężenia w wodzie sześciu, stanowiących największe zagrożenie dla zdrowia, haloformów: 1,2-dwuchloroetanu, chloroformu, 1,1-dwuchloroetylenu, czterochlorku węgla, czterochloroetylenu i trójchloroetylenu. 
Interesującą wydaje się historia wykrycia w wodzie i badania toksyczności tej grupy związków. Zaczęło się to w USA w 1959 r., gdzie w Nowym Orleanie stwierdzono bardzo wysoką zachorowalność i śmiertelność na raka pęcherza. Fundacja Ochrony Środowiska USA zainteresowała się sprawą i porównała statystyki dotyczące odsetka zgonów wywołanych przez nowotwory dróg moczowych i przewodu pokarmowego w 64 okręgach stanu Luizjana. Zestawienie wskazywało na wyraźny związek między piciem uzdatnionej wody pochodzącej z Missisipi a śmiertelnością nowotworową. W 1967 r. zajęto się badaniem czynności rakotwórczej wody pitnej w Nowym Orleanie. Analiza wykazała obecność w niej chloroformu i ponad 60 innych związków, z których wiele uznanych jest za czynniki rakotwórcze. W 1973 r. wyodrębniono je z wody i przebadano toksyczność na zwierzętach laboratoryjnych. Choroby i narządy uszkodzone przez haloformy rozpoznane w wodzie pitnej Nowego Orleanu.
Większość wyizolowanych związków to chloro- i bromopołączenia, powstające w trakcie dezynfekcji wody chlorem. Możliwość wystąpienia toksycznego działania, jak to przedstawia powyższa tabela, zasadniczo dotyczy wszystkich wód pitnych uzdatnianych przy użyciu chloru. Szczegółowe opisy objawów chorobowych zamieszczono pod hasłami: chloroform, czterochlorek węgla, czterochloroetylen i trójchloroetylen. Na choroby nowotworowe umiera w Polsce wielokrotnie więcej obywateli niż jest rannych w wypadkach samochodowych. Raport Senatu RP, maj 1997 r.24. KADMPrzedostaje się do wód powierzchniowych wraz ze ściekami przemysłowymi, najczęściej z galwanizerni, zakładów chemicznych, metalurgicznych i wzbogacania rudy. Głównym źródłem w wodzie pitnej jest wymywanie go z rur wodociągowych wykonanych z PCV, do którego produkcji używa się jako stabilizatora soli metali ciężkich, m.in. kadmu. Jest on również wypłukiwany z rur i innych elementów instalacji wodociągowej, np. z niektórych gatunków mosiądzu, metali lutowniczych, z zanieczyszczonego kadmem cynku (rury ocynkowane). Coraz większe ilości kadmu wypłukują deszcze ze śmietnisk, na których zdeponowane są zużyte baterie i akumulatory. Tak zatrute odcieki przedostają się następnie do źródeł wód pitnych. 
Kadm jest metalem bardzo toksycznym (zaliczanym do tzw. metali śmierci) dla organizmu człowieka. Ma on zdolności kumulowania się, a dostarczanie z wodą pitną nawet małych ilości przez dłuższy czas może okazać się bardzo szkodliwe. Gromadzi się przede wszystkim w wątrobie, nerkach, trzustce, tarczycy, kościach i włosach. Szczególnie dużą kumulację stwierdzono w wątrobie i nerkach, co powoduje poważne uszkodzenia tych narządów. W zawyżonych ilościach uszkadza mięsień sercowy, a także jest czynnikiem rakotwórczym. Poza tym kadm powoduje zmiany w funkcjonowaniu szpiku kostnego, zaburzenia układu nerwowego i nadciśnienie oraz deformację kości i szkieletu. Kumulacja kadmu w kościach, znana pod nazwą choroby Itai-itai (Japonia, WHO - 1972 r.) prowadzi nie tylko do bolesnych złamań kończyn, ale także do zmian degeneracyjnych w szkielecie, powodując jego deformację i zanik. Polska należy w Europie do krajów o najwyższej umieralności swoich obywateli - życie Polaków jest średnio 8 lat krótsze niż życie ludzi w Europie Zachodniej. Na krótsze życie Polaków największy wpływ ma epidemia chorób nowotworowych.25. NIKIELDo wód powierzchniowych dostarczany jest ze ściekami, szczególnie z przemysłu metalurgicznego i galwanizerni. Przy podwyższonych stężeniach wywołuje przede wszystkim uszkodzenia wątroby i może wykazywać działanie rakotwórcze. Należy do metali mogących reagować z DNA (kwasem dezoksyrybonukleinowym) - nośnikiem kodu genetycznego i powodować jego uszkodzenie. Wynikać z tego mogą różne zmiany mutagenne. Wykazuje dużą szkodliwość w stosunku do skóry, wywołując specyficzne egzemy, zaczerwienienia i pęcherze. 26. N-NITROZOAMINYWystępują w wodach powierzchniowych, dokąd trafiają ze ściekami przemysłowymi. Są to związki produkowane przez przemysł chemiczny i stosowane jako stabilizatory, plastyfikatory, antyutleniacze, dodatki do smarów i paliwa rakietowego. W wodzie do picia mogą się znajdować w wyniku niedostatecznego oczyszczenia ujmowanej wody powierzchniowej. Badania wykazały, że związki typu dwuetylonitrozoamina, dwupropylonitrozo-amina, metylowinylonitrozoamina itp. wywołują zmiany chorobowe wątroby, nerek, żołądka, płuc i zatok nosowych, mogąc doprowadzić do powstania nowotworów. Najgroźniejszym zjawiskiem jest tworzenie się N-nitrozoaminy w przewodzie pokarmowym człowieka jako wynik reakcji azotanów z aminami zawartymi w pożywieniu. Może do tego dochodzić w przypadku zawyżonych ilości azotanów w wodzie pitnej. Związki te wykazują silne działanie rakotwórcze, przy czym najczęściej powodują raka żołądka (-> azotany i azotyny). 
27. OŁÓWNależy do metali ciężkich najczęściej spotykanych w wodzie, co w dużym stopniu wiąże się m.in. z jego występowaniem w minerałach i podłożu naturalnym. Może się także dostawać do wód ze ściekami przemysłowymi, z opadami atmosferycznymi wypłukującymi pyły i dymy przemysłowe z powietrza, szczególnie w okolicach hut metali (rejon Legnicy i Głogowa). Należy także zwrócić uwagę na wzrost zanieczyszczenia spowodowany silnym rozwojem motoryzacji. W tym przypadku źródłem ołowiu jest etylizowana benzyna (cztero-etylek ołowiu), a skażeniu ulegają zarówno wody powierzchniowe, jak i podziemne. Do wody pitnej ołów przechodzi z niektórych powłok antykorozyjnych, stosowanych do zabezpieczenia zbiorników na wodę w stacjach uzdatniania, z instalacji wodociągowych wykonanych z ołowiu, a także z rur PCV, jeśli do jego stabilizacji w czasie produkcji były używane sole ołowiu. 
Ołów jest pierwiastkiem toksycznym (zaliczanym do tzw. metali śmierci), mającym właściwości kumulowania się w organizmie człowieka. Odkłada się w różnych narządach, głównie jednak w kościach. Pod wpływem różnorodnych czynników może przejść z kości do krwi wywołując przy tym objawy zatrucia. Ołów dostarczany przez dłuższy czas do organizmu człowieka może doprowadzić do ciężkich zatruć, zwanych ołowicą, kończących się czasem śmiercią. Woda do picia stanowiła przyczynę bardzo licznych przypadków poważnych zatruć ołowiem, wymagających leczenia klinicznego. Tego typu epidemie wodne ołowicy obserwowane na świecie występowały wyłącznie w miastach mających sieć wodociągową z ołowiu. Ołów wykazuje szczególnie silne działanie kancero- i mutagenne. Blokuje prawidłowy rozwój komórek, hamuje aktywność wielu enzymów niezbędnych do życia. Zaburza gospodarkę wapniową komórek, powodując gromadzenie się wapnia w nadmiernych ilościach i utrudniając jego uwalnianie. Ołów jest też często odpowiedzialny za powstawanie anemii. W podwyższonych ilościach powoduje uszkodzenie mięśnia sercowego. Powoduje zmiany w cewkach nerkowych, co jest przyczyną białkomoczu, cukromoczu i mocznicy. Przy długotrwałym narażeniu organizmu na działanie ołowiu obserwuje się: uszkodzenie błony śluzowejjamy ustnej w postaci krwawych wybroczyn izmleczenia, liliowoszarą obwódkę na skraju dziąseł, zwłaszcza przednich zębów. Jeśli ktoś nie docenia znaczenia wody, którą spożywa, to tak jakby świadomie rujnował swoje zdrowie i skracał swoje życie. doc. dr Michał TombakW wyniku skażenia środowiska ołów występuje nawet we krwi zdrowych osób, mieszkających na terenach mało zurbanizowanych. Podwyższone wartości ołowiu u dzieci na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego powodują objawy nerwowe i psychiczne, np. w Szopienicach, obok huty cynku, u około 25% dzieci żyjących w środowisku zanieczyszczonym ołowiem obniżał się iloraz inteligencji i zaznaczały się zmiany psychosomatyczne, prowadzące do niepełnosprawności umysłowej i psychicznej (zagrożenie patologią społeczną). Długotrwałe narażenie na niewielkie nawet dawki ołowiu i innych metali ciężkich (cynk, żelazo, miedź) oddziałuje negatywnie na rozwój psychiczny człowieka. Może doprowadzić do niebezpiecznych, zwłaszcza u dzieci, zmian w zakresie funkcjonowania ośrodkowego (centralnego) układu nerwowego, np. zahamowania rozwoju psychomotorycznego, stanów lękowych, pobudzenia ruchowego, zaburzeń (percepcji) wzroku. Zarówno ołów, jak i pozostałe metale ciężkie powodują zmiany degeneracyjne w łożysku kobiet, co ogranicza nie tylko prawidłowe odżywianie rozwijającego się płodu, ale wywołuje bardzo wysoką umieralność noworodków. Jak wspomniano poprzednio, ołów blokuje aktywność wielu enzymów. Na terenach objętych skażeniem ołowiem i innymi metalami, następuje zanik aktywności enzymów utleniających, co powoduje niedotlenienie płodów i noworodków, znaczny wzrost martwych urodzeń, a u urodzonych mniejszą wagę i niedorozwój wewnętrzny, rzutujący na późniejszą sprawność fizyczną i umysłową człowieka. Każdy mikrogram ołowiu u dziecka w wieku 2 lat to niższy o 6 punktów iloraz inteligencji u dziecka w wieku 10 lat. Im więcej ołowiu, tym mniej rozumu.28. PESTYCYDY - ŚRODKI OCHRONY ROŚLINPestycydy dzielą się na kilka grup o specyficznym działaniu, a do najważniejszych z nich zalicza się:
Ogromne rozpowszechnienie w rolnictwie spowodowało ich nagromadzenie w środowisku (w glebie, wodzie, powietrzu), a także w organizmach żywych, nie wyłączając człowieka. Są to substancje szkodliwe, przy czym często ulegają kumulacji w organizmie, szczególnie te o bardzo długim okresie rozpadu, które stosowano dawniej (np. DDT, aldryna, dieldryna, HCH itp.). Często nieznany jest toksyczny wpływ pestycydów na organizm ludzki, a także skutki długotrwałego oddziaływania małych dawek. 
Ich działanie toksyczne zależy od budowy chemicznej. Często w składzie zawierają metale, takie jak: arsen, rtęć, cyna, charakteryzujące się dużą szkodliwością dla organizmu. Przykładowo, jako środki owadobójcze powszechnie stosowano preparaty zawierające chlorowane węglowodory o właściwościach kumulacyjnych i bardzo trudno ulegające rozkładowi zarówno w ustroju ludzkim, jak i w środowisku naturalnym. Najczęściej wywołują one uszkodzenia nerek i wątroby, gdzie ulegają detoksykacji i wydalaniu. W przypadku długotrwałego (chronicznego) narażenia na działanie tej grupy insektycydów występują: bóle głowy, bezsenność, drażliwość, trudności w koncentracji, czasami mdłości i bóle żołądka. Większość z nich wykazuje właściwości hepatoksyczne o różnym stopniu intensywności. Ustawa dotycząca jakości wody pitnej w Polsce (DzU Nr 61 poz. 417, z dnia 6 kwietnia 2007 r.) zezwala na obecność w niej toksyn i związków rakotwórczych.Związki fosforoorganiczne (najczęściej preparaty owadobójcze) mogą powodować osłabienie mięśni, uszkadzać centralny układ nerwowy, najczęściej funkcje mózgu, zwłaszcza w sferze psychiki, powodować zwolnienie procesu myślenia i osłabiać pamięć. Wielu pestycydom przypisuje się działanie zarówno kancero- i mutagenne, jak i uszkadzające układ nerwowy. Narządem najbardziej wrażliwym na działanie pestycydów rakotwórczych jest wątroba. Pestycydy chloroorganiczne kumulujące się w środowisku (w glebie, wodzie, powietrzu) oraz substancje chemiczne wielokrotnie stosowane przez długie okresy stwarzają poważne niebezpieczeństwo wystąpienia toksyczności chronicznej. Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat intensywnego ich stosowania zmienia się asortyment środków ochrony: jedne są wycofywane z uwagi na toksyczność, długi okres rozpadu i kumulowanie się w środowisku oraz uodpornienie się organizmów na ich działanie (szczególnie dotyczy to środków owadobójczych), a inne dopiero wprowadzane. Następuje także coraz większe ukierunkowanie działania poszczególnych preparatów. Lawinowo wręcz narasta ich ilość, co w bardzo wielu przypadkach utrudnia uchwycenie i określenie ich toksyczności. Wyniki wstępnych badań laboratoryjnych na zwierzętach nie zawsze można odnosić do człowieka. Amerykańskie badania wykazały, że kobiety chore na raka mają pięć razy więcej estrogenów w tkankach piersi niż zdrowe. Badania tkanek i krwi u chorych wykazały również obecność dużej ilości związków naśladujących estrogeny. Pochodzą one z chemikaliów: pestycydów, detergentów, plastików, spalin i są obecnie najpoważniejszą przyczyną raka. "Gazeta Wyborcza", maj 2006 r.Należy zatem starać się ograniczyć możliwość narażenia (środki spożywcze, woda, powietrze), co najłatwiej uczynić w przypadku wody pitnej. 
Pestycydy - szczególnie te należące do odpornych na rozkład fizykochemiczny i biodegradację, a także wiele innych - przenikają do wód powierzchniowych przede wszystkim ze spływami z pól uprawnych, z powietrza wymywane są przez opady atmosferyczne, a czasami wskutek różnych awarii i nieprzemyślanych działań człowieka, np. wyrzucanie beczek i opakowań po preparatach do rzek i stawów, mycie opakowań lub agregatów rozpylających itp. Poza tym w wodach, a szczególnie osadach dennych oraz mułach rzek i jezior, w dalszym ciągu wykrywa się w niemałych ilościach niektóre insektycydy, najczęściej o bardzo dużej trwałości, takie jak np. DDT (zabroniony w Polsce od 1974 r). Pestycydy występują w wodzie do picia w wyniku niedostatecznego oczyszczenia wody powierzchniowej. Ponieważ środków ochrony roślin jest bardzo dużo, omówionych zostanie tylko kilka. O innych wspomniano, omawiając toksyczność różnych pierwiastków lub związków chemicznych, np.:
28.1. ALDRYNA I DIELDRYNAObydwa preparaty należą do insektycydów. Pod względem budowy chemicznej należą do chlorowanych węglowodorów cyklicznych. Podobnie jak DDT, należą do związków kumulujących się w środowisku i odpornych na rozkład oraz biodegradację. Charakteryzują się dużą toksycznością, zdolnością do odkładania się w organizmie człowieka, co może być przyczyną chronicznego zatrucia. Działają przede wszystkim pobudzająco na układ nerwowy, powodując pobudliwość odruchową, drgawki, bradykardię i obniżenie ciśnienia. Łatwo przenikają przez skórę, uszkadzając ją. 28.2. DDT oraz jego analogi DDD i DDEDDT (dwuchloro-dwufenylo-trójchloroetan) należy do grupy węglowodorów chlorowanych. W świecie powszechnie stosowany od czasów II wojny (lata 40. XX w.) do zwalczania owadów. Wycofano go z wykazu pestycydów dozwolonych do użytku i zaprzestano produkcji w 1971 r. w USA i Europie Zachodniej, a w Polsce w 1974 r., z powodu jego toksycznego działania na człowieka i szkodliwości dla środowiska. 
Należy zaznaczyć, że dzięki wprowadzeniu pestycydów z długim okresem zanikania, przede wszystkim dzięki DDT udało się opanować choroby zakaźne przenoszone przez owady (stawonogi). Zmniejszono groźbę tyfusu, likwidując jego nosicieli - wszy, poradzono sobie również z tak niebezpieczną chorobą, jaką jest malaria, dzięki ograniczeniu populacji komarów. To właśnie DDT przyczyniło się do uratowania dziesiątków milionów istnień ludzkich w Azji i na świecie. Związek ten - po upływie przeszło ćwierć wieku od czasu wycofania - nadal jest wykrywany w tkance tłuszczowej ludzi, skąd może być uwalniany do krwi i atakować inne tkanki. Szczególnie w okresie gwałtownej utraty ciężaru ciała (schudnięcie) następuje uruchomienie "zapasów" z tkanki tłuszczowej do krwi, powodujące uszkodzenie wątroby, zatrucie całego organizmu, a nawet zgon. Oprócz tkanki tłuszczowej kumulacja następuje w wątrobie i mózgu. Związki między zanieczyszczeniami wody pitnej a zdrowiem są niezaprzeczalne. Zawartość azotanów w wodzie pitnej może wywołać śmiertelną sinicę u niemowląt. Liczne związki organiczne zsyntezowane przez człowieka, które trafiają do wód, mają własności rakotwórcze. Rakotwórczy jest również arsen zawarty w wodzie pitnej. Zaobserwowano związek między zawartością organicznych związków chloru w wodzie pitnej a trudnościami w uczeniu się. Trujące są pozostałości preparatów chemicznych stosowanych w rolnictwie, związki rtęci i ciągle obecnego DDT, które kumulują się w łańcuchu pokarmowym. dr Ewa Pyłka-Gutowska "Ekologia z ochroną środowiska",luty 2002 r. Podkreśla się również działanie DDT jako czynnika kancero- i mutagennego oraz neu-rotoksycznego, uszkadzającego centralny układ nerwowy. W wyniku tego może występować osłabienie pamięci, niedorozwój umysłowy, szczególnie w sferze psychiki. Jako związek rakotwórczy najczęściej powoduje nowotwory wątroby. 28.3. DWUNITROFENOLENależą do biocydów o szerokim zakresie działania; są stosowane jako insektycydy, akarycydy (substancje zwalczające roztocza), herbicydy i f ungicydy. Są to substancje o bardzo silnym działaniu toksycznym na organizm człowieka. Najbardziej znany w tej grupie związków chemicznych jest DNOC (dwunitroortokrezol potasu). Jest on pierwszym syntetycznym związkiem organicznym o właściwościach owadobójczych, który w Niemczech znalazł się w handlu już w 1892 r. DNOC kumuluje się w organizmie, przy czym jego wydalanie następuje bardzo powoli. Działa na poziomie komórkowym, rozprzęgając (zakłócając) biochemiczne procesy oddychania i tworzenia energii podobnie jak pięciochlorofenol, omawiany poniżej. Powoduje to przyspieszenie przemian tlenowych oraz wydzielanie ciepła przez organizm. Zatrucie objawia się mdłościami, bólami żołądka, niepokojem, podnieceniem, potami i głębokim gwałtownym oddechem. Powoduje tachykardię, methemoglobinemię, śpiączkę. Uszkadza wątrobę i nerki. Notowano też przypadki zaćmy. Działa szkodliwie na skórę - może wywołać uczulenia. Liczba chorób alergicznych w Polsce wzrosła dramatycznie w okresie ostatnich 20 lat. Jeśli będzie nadal narastała w tym tempie co do tej pory, to w XXI wieku będzie w naszym kraju więcej alergików niż ludzi zdrowych. dr n. med. Urszula Smolińska-Zawisza, Akademia Medyczna,Warszawa 28.4. PIĘCIOCHLOROFENOL (pentachlorofenol)Używany jest do zwalczania owadów oraz jako silny środek grzybobójczy. Należy do substancji bardzo silnie toksycznych. Pięciochlorofenol po wniknięciu do organizmu człowieka działa na poziomie komórki, powodując zakłócenia procesów oddychania komórkowego, czego następstwem są zakłócenia w funkcjonowaniu całego ustroju. Może ulegać kumulacji. Uszkadza wątrobę i nerki, działając na skórę, powoduje reakcje uczuleniowe. 29. POLICHLOREK WINYLU (PCV)Uzdatniona woda jest rozprowadzana przez sieć wodociągową, której jakość, stan techniczny, występujące awarie, a szczególnie materiały, z których jest zbudowana, dodatkowo mogą zmieniać stopień czystości wody. Spośród różnych zanieczyszczeń jako najbardziej istotne przyjmuje się uwalnianie z tworzyw sztucznych (polimerów) ich substancji wyjściowych - monomerów. W Polsce najczęściej są obecnie używane do budowy instalacji i sieci wodnej rury oraz inne elementy wykonywane z PCV. Z polichlorku winylu uwalniany jest chlorek winylu, o znanym, silnym działaniu rakotwórczym (-> haloformy). Ostatnio coraz częściej stosuje się do transportu wody pitnej plastikowe rury z polichlorku winylu (PCV). Niestety, z rur PCV wydzielają się do wody zawarte w nich toksyczne związki ołowiu oraz rakotwórczy polichlorek winylu.30. PRODUKTY DESTYLACJI ROPY NAFTOWEJ - OLEJEProdukty destylacji ropy naftowej, tzw. ropopochodne, mogą znaleźć się w wodach powierzchniowych, a nawet głębinowych wskutek nieprzemyślanego działania człowieka. Zdarzają się wycieki mazutu oraz olejów do rzek, uszkadzanie cystern z olejami, płukanie beczek i pojemników itp. Na przykład, w połowie lat 80. XX w. odnotowano bardzo poważne zagrożenie spowodowane przez awarię w byłej Czechosłowacji, gdzie do Odry spłynęło bardzo dużo mazutu oraz olejów. Zaistniała groźba zniszczenia życia biologicznego w rzece, a także wyłączenia wodociągów w miastach korzystających z ujęć na Odrze (dotyczyło to m.in. Opola). Wystarczy stosunkowo niewielka ilość olejów, aby zostały zanieczyszczone wszystkie urządzenia technologiczne i sieć rozprowadzająca wodę pitną. Nie wolno do tego dopuścić z uwagi na toksyczne działanie wody skażonej olejami, jej nieprzyjemny smak i zapach, a także brak technicznych możliwości szybkiego oczyszczenia instalacji wodociągowej i sieci rozprowadzającej wodę pitną. Substancje ropopochodne charakteryzują się niskim napięciem powierzchniowym oraz lepkością, co powoduje, że małe ilości pokrywają duże powierzchnie. Jest to szczególnie niebezpieczne po przedostaniu się do dróg oddechowych, gdyż powodują utrudnienie wymiany tlenowej. Przy dłuższym oddziaływaniu na organizm występują zmiany zwyrodnieniowe płuc, wątroby i nerek oraz aplazja lub hipoplazja szpiku. Po ich spożyciu w ilości około 1 mg/kg wagi ciała występują objawy ze strony układu nerwowego. Substancje te wykazują własności rakotwórcze. Działają drażniąco na skórę, powodując zwyrodnienia, najczęściej przedrakowe i rakowe. 
1 litr oleju niszczy 40.000 litrów wody
31. RAD 226Należy do pierwiastków promieniotwórczych, które są czynnikami kancerogennymi. Produktem rozpadu promieniotwórczego radu jest radon, również działający rakotwórczo. Rad zawarty w wodach, głównie jako rozpuszczalne chlorki i węglany, pochodzi przede wszystkim z przemysłu. Znaczne jego ilości występują także w wodach kopalnianych. Stężenie radu jest związane z ilością pyłów przemysłowych, które wraz z opadami atmosferycznymi trafiają do rzek i jezior. Większość specjalistów z dziedziny nauk o środowisku jest przekonana o tym, że 85% nowotworów u człowieka spowodowanych jest stałym stykaniem się z substancjami zawartymi w wodzie i w powietrzu. Uważa się również, że w przypadku substancji rakotwórczych każde ich stężenie, nawet minimalne, jest szkodliwe.Istnieje również możliwość skażenia podziemnych zasobów wodnych w wyniku procesu infiltracji wody zawierającej rad. W podwyższonych stężeniach występuje w okręgach przemysłowych, np. na Górnym Śląsku.  
32. RTĘĆNaturalnym źródłem rtęci w przyrodzie są niektóre minerały i wybuchy wulkanów; występuje także w węglu i ropie naftowej. Główną jednak przyczyną zanieczyszczenia środowiska, w tym wód powierzchniowych i pitnych, są: przemysł chemiczny i elektrotechniczny, produkcja przyrządów pomiarowych, środków leczniczych i środków ochrony roślin z grupy fungicydów, a także katalizatory. Kolejnym źródłem zanieczyszczeń rtęcią są procesy spalania węgla, olejów pędnych, produkcja cementu oraz ścieki przemysłowe. Rtęć w wodach powierzchniowych i wodzie pitnej jest bardzoniepożądanazuwagi najejdużątoksyczność(jestzaliczanadotzw.metali śmierci) izdolnośćkumulowania się w kolejnych ogniwach biologicznego łańcucha pokarmowego. Zbyteczne i toksyczne pierwiastki oraz związki chemiczne, których organizm człowieka nie potrafi wydalić, są kumulowane w różnych jego miejscach.Rtęć i wszystkie jej związki w środowisku wodnym w wyniku reakcji biochemicznych ulegają przemianom, w wyniku których powstaje metylortęć, najbardziej toksyczne i groźne dla organizmu połączenie chemiczne rtęci. 
Rtęć i jej związki są silnymi truciznami komórkowymi, a skutki działania na organizm są nieodwracalne. Jej stężenie w organizmie człowieka narasta w kolejności: mózg - krew - wątroba - nerki;
Z uwagi na bardzo dużą toksyczność rtęci i jej obecność w żywności, powietrzu oraz znaczących ilości w wodzie należy zrobić wszystko, aby ograniczyć jej przedostawanie się do organizmu człowieka. Niezbędne jest zatem normowanie jej zawartości w środkach spożywczych, a także w wodach powierzchniowych i pitnych. Należy sobie jednak zdawać sprawę z tego, że nawet najmniejsze ilości - poniżej dopuszczalnych wartości - mogą wywołać zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu ludzkiego. Zdrowie i życie człowieka zależy w dużej mierze od rodzaju i jakości wody, którą na co dzień pije. prof. Julian Aleksandrowicz33. SREBROŹródłem srebra w wodach powierzchniowych są najczęściej ścieki przemysłowe, szczególnie z przemysłu metalurgicznego, a także opady pyłów hutniczych. Srebro może występować w wodzie do picia. Jest to spowodowane jego wypłukiwaniem z armatury i urządzeń wykonanych z ołowiu lub cynku, które mogą zawierać śladowe ilości srebra. W niektórych krajach tlenek srebra bywa używany do dezynfekcji wody z racji jego silnych właściwości bakteriostatycznych i bakteriobójczych. Srebro wykazuje toksyczne działanie na organizm człowieka. Przy jednorazowej dawce srebra powyżej 1 g występuje tzw. srebrzyca. Schorzenie to również może wystąpić przy długotrwałym wprowadzaniu do organizmu dawek srebra w znacznie mniejszych ilościach. Współczesna medycyna coraz rzadziej wykrywa przyczyny naszych chorób, a tylko je zalecza. A może źródłem tych chorób jest skażona woda pitna?34. TRÓJCHLOROETYLEN - TRI
Wśród związków najczęściej spotykanych w wodach powierzchniowych na ujęciach wód wodociągowych należy wymienić trójchloroetylen - TRI. Wiąże się to z jego ogromną produkcją w przemyśle chemicznym i szerokim rozpowszechnieniem przede wszystkim w pralnictwie, skąd ze ściekami trafia do wód powierzchniowych. Zagrożenie stwarzane przez trójchloroetylen jest powszechne, ponieważ w wodzie pitnej powstaje w trakcie uzdatniania, jeżeli było stosowane chlorowanie. Zaliczany jest do halofor-mów, związków powstających w wyniku reakcji chloru z substancjami organicznymi (-> haloformy). Trólchloroetylen (TRI) jest silną trucizną, działającą na układ nerwowy, ma właściwości narkotyczne. Ta cecha spowodowała wycofanie go z handlu detalicznego, co doprowadziło do ograniczenia użytkowania go w gospodarstwach domowych. Należy do związków o stwierdzonej czynności rakotwórczej. Długotrwałe narażenie na jego działanie (zatrucie chroniczne) powoduje ogólną nerwowość, bóle głowy, rozdrażnienie, zaburzenie akcji serca, utratę apetytu, cu-kromocz, uszkodzenie nerek i wątroby, anemię oraz złe samopoczucie psychiczne. Działanie na nerw wzrokowy może spowodować nawet utratę wzroku. Narkomania (wdychanie TRI) zwiększa niebezpieczeństwo toksycznego działania. TRI uszkadza skórę, a rozpuszczając tłuszcze, nadmiernie ją osusza, co sprzyja powstawaniu egzem. Często jest przyczyną zapalenia skóry. Częstość zgonów z powodu raka jest w Polsce dwukrotnie większa niż średnio na świecie. Mamy więc do czynienia z epidemią raka, a opinia publiczna nie jest informowana o rozmiarach ponoszonych ofiar. Liczba zmarłych z powodu raka jest wielokrotnie wyższa nie tylko od liczby zabitych w wypadkach drogowych, ale nawet od liczby rannych w tych wypadkach. Stanowisko Komisji Ochrony Środowiska Senatu RPw sprawie jakości wody do picia, maj 1997 r. 35. TWORZYWA SZTUCZNETworzywa sztuczne to obecnie materiał najczęściej służący do budowy instalacji i sieci wodociągowej (-> polichlorek winylu). Największe zagrożenie stanowią uwalniające się z tworzyw sztucznych (polimerów) ich substancje wyjściowe - monomery. Należy wymienić tu bardzo silnie rakotwórczy chlorek winylu, formaldehyd, chlorowane dwufenyle, epichlorohydrynę. Wiele innych monomerów, np. octan winylu, odpowiedzialnych jest za dermatozy - schorzenia skóry. 
36. WWA - WIELOPIERŚCIENIOWE WĘGLOWODORY AROMATYCZNEDo substancji stanowiących bardzo poważne zagrożenie dla zdrowia należą wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) o działaniu rakotwórczym. Wśród około 800 dotąd znanych substancji rakotwórczych, WWA stanowią największą grupę - ponad 200 związków. Dotychczas w wodach powierzchniowych wykryto ponad 100 różnych związków należących do WWA. Można przykładowo wymienić: bezo(a)piren, naftalen, antracen, fluoranten, koronen, piren oraz ich pochodne. WWA powstają w procesie niepełnego spalania substancji organicznych, czyli w procesie pirolitycz-nym, oraz w sposób naturalny w przyrodzie. Na drodze przemian biochemicznych stwierdzono tworzenie się ich w bakteriach i roślinach. W wodzie rozpuszcza się łatwo i szybko ponad 2500 różnych związków chemicznych i aż 97% z nich nie potrafimy wyczuć żadnym z ludzkich zmysłów.Źródłem WWA w środowisku jest przede wszystkim przemysł petrochemiczny, koksowniczy i motoryzacyjny, a także ciepłownie, elektrociepłownie, urządzenia ogrzewcze w gospodarstwach domowych oraz gazy spalinowe z samochodów i samolotów. Znajdujące się w wodach powierzchniowych pochodzą przede wszystkim ze ścieków przemysłowych i komunalnych. Do rzek, jezior i wód gruntowych, a nawet głębinowych WWA przenikają jako zanieczyszczenia wypłukiwane przez opady atmosferyczne z powietrza i ścieranych nawierzchni asfaltowych. Do ustalenia stopnia skażenia środowiska (gleby, powietrza, wody, produktów spożywczych) przez WWA oraz oceny zagrożenia rakotwórczością nie wystarczy zidentyfikowanie i oznaczenie jedynie benzol(a)pirenu lub kilku innych związków z tej grupy. Zachodzić może bowiem zjawisko synergizmu, tzn. potęgowania toksycznej czynności przez inne związki rakotwórcze, lub antagonizmu - działania hamującego lub obniżającego rakotwórczość przez związki nierakotwórcze. Można rozpatrywać to na przykładzie wzajemnego wpływu WWA, pestycydów i metali, które należą do substancji powszechnego oddziaływania (w większości zaliczane są do kancerogenów), a także detergentów - ułatwiających wnikanie trucizn do organizmu. WWA wykazują zdolność do kumulacji w organizmie i dlatego narażenie na najmniejsze nawet dawki może stać się przyczyną zachorowania. Aktywność kancerogenna (silniejsze lub słabsze działanie) zależy przede wszystkim od ich budowy chemicznej. WWA przedostają się do organizmu zarówno z pożywieniem i wodą pitną jak i z powietrzem. W zależności od drogi wprowadzenia mogą występować nowotwory całego układu pokarmowego, a najczęściej żołądka; przy wchłanianiu z wdychanym powietrzem - rak płuc. Związki te działają także na skórę i przez skórę, a wnikając do organizmu tą drogą powodują zmiany chorobowe. W przypadku działania na skórę występuje zaczerwienienie, egzemy, zmiany wskazujące na skłonność do rakowacenia i liczne przypadki raka. W wodzie pitnej poddanej chlorowaniu powstają chloropochodne WWA, np. z benzo-(a)pirenu tworzy się wiele chloropochodnych, m.in. chlorobenzenom(a)piren. Nie można jednak stwierdzić, że powstające w wodzie nowe związki nie okażą się w takim samym stopniu lub może bardziej szkodliwe dla organizmu niż związki wyjściowe. 
36.1 BENZO(A)PIREN wśród WWA
Należy do najgroźniejszych ze względu na jego rozpowszechnienie w środowisku naturalnym i bardzo silną aktywność rakotwórczą. Powszechnie uznawany jest za jeden z najsilniejszych związków kancerogennych. Powstaje takjakcała grupa WWA w procesach niepełnego spalania substancji organicznych, np. w znacznych ilościach występuje w sadzy węglowej. Szacuje się, że do atmosfery ziemi dostaje się w ciągu roku 5000 ton benzo(a)pirenu. Według innych danych w USA roczna emisja wynosi 1300 ton. Tworzy się również w procesach biochemicznych: w trakcie badań niezbicie stwierdzono, że benzo(a)piren powstaje jako produkt przemiany materii i procesów biochemicznych w bakteriach, glonach i roślinach wyższych. Benzo(a)piren wykazuje działanie zarówno miejscowe, jak i systemiczne, co oznacza, że cały organizm jest zagrożony możliwością wystąpienia raka. Zakłada się, że organizm ludzki przyjmuje w ciągu roku 3-4 mg benzo(a)pirenu z żywnością, ok. 0,1 mg z tłuszczami roślinnymi i 0,05 mg z wodą do picia. Ilości te są w zasadzie niewysokie, ale nawet ich nie można lekceważyć z uwagi na właściwości kumulowania się benzo-(a)pirenu w organizmie. Kancerogeny obecne w wodzie z kranu zagrażają zdrowiu wszystkich, od niemowlęctwa do starości, niezależnie od stylu życia lub warunków pracy. Czynniki rakotwórcze, pobierane przez całe życie z wodą pitną, przyspieszają kancerogenezę związaną z paleniem tytoniu, piciem alkoholu lub warunkami pracy i zamieszkania (azbest, radon itd.). "Fakty", styczeń 2003 r.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
STRONA GŁÓWNA